More than a million — how the next Government can deliver Welsh language citizenship for all

*English follows below*

Bethan Ruth, Cadeirydd Cymdeithas yr Iaith

Mae bellach yn bum mlynedd ers i Gymdeithas yr Iaith gyhoeddi ein dogfen weledigaeth ‘Miliwn o siaradwyr Cymraeg’ ac mae’n dair blynedd ers i’r Llywodraeth gyhoeddi ei strategaeth ar gyfer cyrraedd y targed hwnnw.

Roedd tri amcan yn perthyn i weledigaeth y Gymdeithas o filiwn o siaradwyr Cymraeg a gyhoeddwyd yn 2015, sef gofyn i’r pleidiau ymrwymo i’r canlynol:

• Cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg i filiwn
• Atal yr allfudiad a chynnal cymunedau ynghyd â sicrhau llwybrau i ddod â Chymry Cymraeg yn ôl i’w cymunedau
• Defnyddio’r Gymraeg ymhob rhan o fywyd er mwyn sicrhau mai’r Gymraeg yw’r iaith naturiol o’r crud i’r bedd

Ers datganoli, mae nifer o strategaethau iaith digon clodwiw wedi eu mabwysiadu gan lywodraethau datganoledig, ond wedi mynd yn angof wedi hynny. Ar y cyfan, methiant fu hanes y polisïau a’r strategaethau iaith datganoledig hyn.

Mae cyfuniad o ffactorau yn gyfrifol am y methiant hwn, gan gynnwys y neo-ryddfrydiaeth remp sy’n cael ei derbyn bron â bod yn ddi-gwestiwn yn ein disgwrs cyhoeddus. Un arall yw’r ffaith bod y Gymraeg wedi ei thrin fel eithriad i brif ffrwd gweinyddiaeth a bywyd cyhoeddus Cymru; fel iaith ymylol, symbolaidd yn unig i’w thrin yn docenistaidd.

Nid oes angen edrych ymhellach na’r trafodaethau yn ein Senedd genedlaethol ein hunain i weld, a chlywed yn glir, bod ein bywyd cyhoeddus yn un sy’n cael ei gynnal bron â bod yn uniaith Saesneg. Senedd lle clywir yn aml rai’n dadlau nad yw’r Gymraeg yn iaith gynhwysol, ac yn wir ei bod yn allgáu. Heb os, nawr yw’r amser i herio’r camsyniad peryglus hwn, a hynny ar frys.

Dros y misoedd diwethaf, mae Cymdeithas yr Iaith wedi ymgynghori â phobl o bob rhan o’r wlad o ran eu barn nhw ar sefyllfa’r Gymraeg, a strategaethau iaith y Llywodraeth ac awdurdodau cyhoeddus. Mae llawer o’r bobl rydyn ni wedi ymgynghori â nhw dros y misoedd diwethaf wedi mynegi awydd i’r Llywodraeth nesaf ganolbwyntio ar gyflawni miliwn o siaradwyr: amcan sydd wedi ennyn consensws ar draws y pleidiau gwleidyddol a’r gymdeithas sifig.

Wedi tair blynedd o anelu fel gwlad at y nod hwn, mae consensws nad yw gweithredoedd y Llywodraeth genedlaethol bresennol ac awdurdodau eraill yn ddigonol er mwyn ei gyflawni. Mae perygl felly yr ail-adroddwn hanes strategaethau iaith flaenorol o addo llawer ond methu cyflawni, a hynny er gwaethaf cefnogaeth gref y cyhoedd.

 

Ffyddiog

Mae gweledigaeth newydd Cymdeithas yr Iaith, ‘Mwy na miliwn ‒ Dinasyddiaeth Gymraeg i bawb’, fydd yn cael ei lansio mewn trafodaeth ar-lein nos Lun Gorffennaf 27, yn ymgais i ddadansoddi ac adeiladu ar y consensws, gan amlygu cyfleoedd i fynd ymhellach ac yn gyflymach, gan ddyfnhau ac ymestyn y weledigaeth wreiddiol.

Wrth edrych ymlaen, mae’r Gymdeithas yn gwbl hyderus, os yw’r Llywodraeth nesaf yn fodlon dilyn y llwybr cywir, y caiff targed o filiwn o siaradwyr ei gyrraedd, erbyn 2050 fan hwyraf.

Gan ein bod yn ffyddiog y gall Llywodraeth nesaf Cymru gymryd y camau iawn i gyrraedd miliwn o siaradwyr, credwn y dylai’r Llywodraeth gyflwyno agenda ‘mwy na miliwn o siaradwyr’ er mwyn normaleiddio’r Gymraeg fel priod iaith ein cenedl ymhob agwedd ar fywyd.

Nid yw agenda ‘mwy na miliwn’ yn cyfeirio’n bennaf at dargedau ar gyfer creu mwy na miliwn o siaradwyr (er bydd angen canolbwyntio ar hynny yn ogystal) ond yn hytrach at ddyfnhau’r agenda drwy ganolbwyntio ar ddefnydd bob dydd o’r Gymraeg yn ein cymunedau, ein gweithleoedd a’n gwasanaethau cyhoeddus, ac estyn y Gymraeg i bawb, nid y rhai ffodus yn unig.

Yn ein gwaith ymgysylltu, mae nifer o bobl wedi cyfeirio at y rhwystrau sy’n wynebu rhai grwpiau rhag cael mynediad at yr iaith — gan gynnwys rhwystrau daearyddol, economaidd, gwybodaeth neu ddosbarth cymdeithasol. Dyna sy’n ein harwain i alw’n ogystal am ‘ddinasyddiaeth Gymraeg i bawb’ er mwyn sicrhau bod pawb, yn ddieithriad, yn cael dysgu, profi a defnyddio’r Gymraeg mewn modd ystyrlon yn eu bywydau beunyddiol.

O’r ffoadur sydd newydd ddod i’n gwlad, y gymuned hirsefydlog o Ddwyrain Ewrop, i’r glanhäwr mewn ysgol Gymraeg, nid yw’r strwythurau na’r polisïau ar waith i sicrhau bod gan bawb fynediad ystyrlon i ddysgu, mwynhau a defnyddio ein hiaith genedlaethol.

Mae’r patrwm hwn yn fater o anghyfiawnder cymdeithasol mae’n rhaid ei daclo ‒ mae angen estyn dinasyddiaeth Gymraeg i bawb sy’n gweld Cymru fel cartref iddynt, nid rhai yn unig. Yn yr oes ôl-Covid, gyda methiant y gyfundrefn economaidd bresennol a thwf yr adain dde eithafol, mae nawr yn amser pwysicach nag erioed i gynnwys pobl o bob cefndir yn y Gymraeg ‒ y Gymraeg fel arf dros undod yn erbyn gwleidyddiaeth cynyddol adweithiol.

Tanseilio

Diffyg cynnal, cefnogi a chreu gofodau uniaith Gymraeg yw ochr arall y geiniog hon; dywedir yn llawer rhy aml nad yw’r Gymraeg yn iaith gynhwysol. Ac felly mae Cymry Cymraeg a’r rhai nad ydynt yn siarad Cymraeg fel ei gilydd o dan yr argraff bod cynnal gofodau ‒ o gymunedau daearyddol, i weithleoedd i ddigwyddiadau ‒ sy’n uniaith Gymraeg yn annerbyniol. Mae sicrhau gwir fynediad i’r Gymraeg i bawb yn hanfodol felly fel rhan o’r gwaith o gynyddu nifer y gofodau lle mai’r Gymraeg yw’r cyfrwng iaith arferol.

Mae’r Llywodraeth nid yn unig yn methu o ran cefnogi ymdrechion i greu a chynnal gofodau uniaith Gymraeg, mewn nifer o feysydd mae’n fwriadol ac yn anfwriadol yn eu tanseilio ‒ o’r diffyg hawl i staff atodol ysgolion Cymraeg gael amser ac adnoddau i ddysgu Cymraeg i’r ymgais i ddarbwyllo’r Llyfrgell Genedlaethol i beidio dynodi Cymraeg yn hanfodol ar gyfer swydd y Llyfrgellydd Cenedlaethol, sef un o’r sefydliadau llawer rhy brin sy’n gweinyddu’n fewnol yn y Gymraeg.

Nid oes gwir gydnabyddiaeth gan wleidyddion na sefydliadau cyhoeddus o’r gwahaniaeth ansoddol anferth mae gofodau uniaith Gymraeg yn ei wneud o ran cynyddu defnydd yr iaith, ei normaleiddio a chreu siaradwyr Cymraeg hyderus.

Mae’r agwedd hon yn ymestyn at y difaterwch rydym yn ei weld tuag at sefyllfa fregus rhai o’n cymunedau lle mae cyfran helaeth yn siarad Cymraeg ac yn ei defnyddio fel iaith feunyddiol. Nid oes cydnabyddiaeth ystyrlon o werth y Gymraeg fel prif iaith bywyd bob dydd, ac nid oes chwaith fesurau economaidd-gymdeithasol ar waith i fynd i’r afael â’r problemau strwythurol sy’n gyrru allfudiad pobl ifanc, dirywiad yr economi leol a cholli adnoddau cymunedol.

Drwy ganolbwyntio ar yr agenda ‘mwy na miliwn ‒ dinasyddiaeth Gymraeg i bawb’ a amlinellir yn ein dogfen weledigaeth ar gyfer Llywodraeth nesaf Cymru, gellir sicrhau bod y Gymraeg yn dod yn iaith bywydau beunyddiol pawb yn ein gwlad, o bob cefndir.

Gyda’r etholiad nesaf yn dod wedi ugain mlynedd o ddatganoli, mae’n hen bryd cymryd y cyfle i ddangos sut gall hunanlywodraeth wneud gwir wahaniaeth. Byddai cofleidio a gwreiddio dinasyddiaeth Gymraeg i bawb yn mynd ffordd bell tuag at adeiladu’r Gymru yr hoffem ei gweld: gwlad lle mae pob un ohonom, a phob cymuned, ar seiliau cadarn tuag at ddyfodol cynaliadwy, cyfiawn a Chymraeg.

Bydd lansiad dogfen weledigaeth Cymdeithas yr Iaith ‘Mwy na miliwn ‒ dinasyddiaeth Gymraeg i bawb’ nos Lun y 27ain o Orffennaf am 6:30yh mewn digwyddiad digigol. Manylion yma.

---

 

Bethan Ruth, Chair of Cymdeithas yr Iaith

Next week, Cymdeithas yr Iaith will publish its new vision ahead of the 2021 Senedd election. The group’s national chair, Bethan Ruth, sets out the vision.

It is five years since Cymdeithas yr Iaith published our vision ‘A million Welsh speakers’, and three years since the Welsh Government published its strategy for reaching that target.

There were three aims to Cymdeithas yr Iaith’s vision of a million Welsh speakers that was published in 2015, which were to ask the parties to commit to the following:

• Increase the number of Welsh speakers to one million
• Stem out-migration and sustain communities while ensuring pathways to bring Welsh speakers back to their communities
• Use the Welsh language in all walks of life to ensure it is the natural language from cradle to grave

Since devolution, several Welsh language strategies have been published by successive Welsh Governments, each of them laudable enough, but they have subsequently been forgotten ‒ left on the shelf, not to be discussed again.

On the whole, the story of these devolved policies and strategies has been one of failure. A combination of factors is responsible for this failure, including the rampant neoliberalism that is accepted almost without question in our public discourse. Another is the fact that the Welsh language has been treated as an exception to the norm of administration and public life in Wales; as a marginal, symbolic language only, to be treated tokenistically.

You don’t need to look much further than the discussions in our Senedd to see and hear clearly that our public life is one that is conducted almost entirely in English alone. A Senedd where you often hear some argue that Welsh is not an inclusive language, and indeed that it excludes.

Without a doubt, now is the time to challenge this dangerous misapprehension, and we must do so urgently.

Over the past few months, Cymdeithas yr Iaith has been consulting with people from all over Wales on their views on the position of the Welsh language, and the language strategies of the Government and public authorities. Many of the people we have consulted over the past few months have expressed a desire for the next Government to focus on delivering a million speakers: an objective that has gained consensus across political parties and civic society.

After three years of aiming as a country towards this goal, there is a consensus that the actions of the current national Government and other authorities are not sufficient to achieve it. There is a danger therefore that we will repeat the history of previous language strategies of promising a lot but not being able to deliver, despite the strong public support.

 

Normalise

Cymdeithas yr Iaith’s new vision, ‘Mwy na miliwn ‒ Dinasyddiaeth Gymraeg i bawb’ (More than a million ‒ Welsh language citizenship for all), which will be launched in an online discussion on Monday July 27, is an attempt to analyse and build upon the consensus, by highlighting opportunities to go further and faster, by deepening and extending the original vision.

Looking forward, Cymdeithas is fully confident that, if the next Government is prepared to follow the right steps, a target of one million speakers will be reached, by 2050 at the latest.

As we are confident that the next Welsh Government can take the right steps to reach one million speakers, we believe that the Government should introduce the ‘mwy na miliwn / more than a million’ agenda in order to normalise Welsh as the language of our nation in all aspects of life.

The ‘mwy na miliwn’ agenda does not refer primarily to the target of creating more than a million speakers (although this will need to be a focus too) but rather on deepening the agenda by focusing on the everyday use of the Welsh language in our communities, workplaces and public services, and extending the Welsh language to everyone, not just the lucky few.

In our consultation work, many people have referred to the barriers that some groups face in accessing the language — including geographical, economic, information or social class barriers. This is what leads us to also call for ‘dinasyddiaeth Gymraeg i bawb’, Welsh language citizenship for all, to ensure that everyone, without exception, is able to learn, experience and use the Welsh language in a meaningful way in their everyday lives.

From the refugee who’s just arrived in our country, to the long-established Eastern European community and the cleaner at a Welsh-medium school, the structures and policies are not in place to ensure that everyone has meaningful access to learning, enjoying and using our national language. This pattern is a matter of social injustice that must be tackled ‒ Welsh language citizenship needs to be extended to everyone who sees Wales as their home, not just some of us.

In the post-Covid era, with the failure of the current economic system and the growth of the extreme right, now is a more important time than ever to engage people from all backgrounds in the Welsh language ‒ with the language as a tool for solidarity against increasingly reactionary politics.

Undermining

The other side of this coin is a lack of maintaining, supporting and creating Welsh language-only spaces; all too often, it is said that Welsh is not an inclusive language. And so Welsh speakers and non-Welsh speakers alike are under the impression that maintaining spaces ‒ from geographical communities, to workplaces to events ‒ in Welsh only is unacceptable.

Ensuring genuine access to the Welsh language for all is therefore essential as part of increasing the number of spaces where Welsh is the ordinary medium of communication.

The Government is not only failing to support efforts to create and maintain monolingual Welsh spaces, in many areas it intentionally and unintentionally undermines them ‒ from the lack of rights for support staff in Welsh-medium schools to have time and resources to learn Welsh, to the attempt to persuade the National Library to not specify Welsh as an essential skill for the National Librarian, when it is one of the far too few institutions whose internal administration is in Welsh.

There is no real recognition from politicians and public organisations of the huge qualitative difference that monolingual Welsh spaces make in increasing the use of the language, normalising it and creating confident Welsh speakers.

This attitude extends to the apathy we see towards the fragile condition of some of our communities where a large proportion speak Welsh and use it in their daily lives. There is no meaningful recognition of the value of Welsh as the main language of everyday life, nor are there the socio-economic measures in place to tackle the structural problems which drive the out-migration of young people, the decline of local economies and the loss of community assets.

By focusing on the ‘more than a million ‒ Welsh language citizenship for all’ agenda outlined in our new vision for the next Welsh Government, the Welsh language can become the language of everyday life for everyone in our country, from every background.

With the next election coming after twenty years of devolution, it is high time to demonstrate how self-government can make a real difference.

Embracing and embedding Welsh language citizenship for all would go a long way towards building the Wales we want to see: a country where every one of us, and every community, stands on a firm foundation for a sustainable and just future, with the Welsh language at its heart.

Cymdeithas yr Iaith will be launching their vision ‘Mwy na miliwn ‒ dinasyddiaeth Gymraeg i bawb’ Monday the 27th of July at 6:30pm in an online event. Details here.