Rhaid claddu’r agwedd Biwritanaidd at farchnata llenyddiaeth Gymraeg

 

Ifan Morgan Jones

Mae’r Gymraeg bellach yn ddigon lwcus o gael dau gylchgrawn llenyddol newydd, sef O’r Pedwar Gwynt a’r Stamp.

Mae’r rhifyn diweddaraf o’r Stamp yn cynnwys adolygiad dienw lled-feirniadol o fy nofel ddiweddaraf Dadeni, er ei bod, mae’n debyg “werth darllen y nofel hon”.

Rhydd i bawb ei farn a dydw i ddim am warafun neb hynny. (Er efallai, os ydyn nhw am adolygu pethau’n ddienw, y dylen nhw gael pwll ehangach o adolygwyr a’i wneud yn llai amlwg pwy sydd wedi adolygu beth.)

Ond beth oedd wedi dal fy sylw yn bennaf oedd y geiriau dechreuol:

“Bu mawr ddisgwyl am y nofel hon a disgwyliadau mawr hefyd yn bennaf o achos ymgyrch hybu a marchnata ddidrugaredd.

“Y mae heip yn broblem gynyddol, gyffredinol ym myd trydar yn Gymraeg gyda phob llyfr yn wych a phob drama yn un berffaith sy’n gwydroi disgwyliadau y gynulleidfa.”

Mae hwn yn agwedd anffodus iawn ac mae’n siomedig ei weld mewn cylchgrawn blaengar fel y Stamp.

Byddai yn ddigon drwg ei weld yn nhudalenau Barn, ond mae golygyddion a chyfranwyr adolygiadau y Stamp oll yn eu 20au cynnar.

Dydw i erioed wedi gweld neb yn beirniadu hawl llyfr Saesneg i’w farchnata ei hun, na unrhyw math arall o gynnwys chwaith.

Parhad ydi hyn yn y bon o agwedd Ymneilltuol-Ryddfrydol a ddaeth i’r amlwg yn yr 19eg ganrif ac a bennodd na ddylai’r Gymraeg gael bodoli o fewn y sffêr fasnachol.

Pleser ysbrydol neu lenyddol aruchel oedd unig ddiben unrhyw beth a gyhoeddir yn Gymraeg, ac yn wir, roedd unrhyw awgrym o weithgarwch masnachol yn rywbeth i ymddiheuro yn ei gylch.

Symptom o feddylfryd ôl-drefedigaethol yw hyn yn y bon. Rhaid dangos bod y Cymry yn foesol well na’r Saeson drwy beidio a ymdrabaeddu yn yr un baw masnachol!

Yn anffodus mae’r agwedd yma wedi bod yn hynod niweidiol i barhad y Gymraeg.

Dadleuai R.J. Derfel ganrif a hanner yn ôl mai un o brif ddiffygion y wasg Gymraeg oedd amharodrwydd i hysbysu pobl am y llyfrau a oedd ar gael, a’u gwneud yn fwy amlwg mewn siopau a marchnadoedd:

“Mae’r fasnach yn cael ei chario ymlaen fel pe byddent yn eiddo anghyfreithlon,” meddai. “Os bydd yno llyfrau Cymraeg o gwbl, byddant yn rhywle o’r tu cefn, rhag ofn i neb eu gweld.”

Sgil effaith hyn oedd bod y wasg Saesneg yn achub y blaen ar y Gymraeg bob cyfle, gan droi cenhedlaeth ifanc o siaradwyr Cymraeg yn rai dwyieithog ac yna yn Saesneg yn unig.

Ac yn anffodus mae’r agwedd wedi parhau hyd heddiw, gyda’r un segil-effaithiau negyddol i’r diwydiant cyhoeddi Cymraeg.

Bûm yn siarad â rhywun sydd â gwybodaeth o’r byd cyhoeddi llyfrau Cymraeg ychydig ddiwrnodiau yn ôl ac fe nododd bod llyfrau yr oedd yr awduron yn eu marchnata yn aml yn gwerthu ddwywaith cymaint â rhai yr oedd eu hawduron yn gwneud dim, beth bynnag eu pwnc neu eu rhinweddau.

Tua 500-1000 o gopïau y mae llyfrau Cymraeg yn eu gwerthu ar gyfartaledd. Ond gyda rhywfaint o hwb masnachol fe allen nhw gyrraedd tua 1500-2000.

Onid yw hynny’n beth cadarnhaol i bawb?

Sgil-effaith arall i’r agwedd Ymneilltuol-Ryddfrydol at lenyddiaeth Cymraeg sy’n mynd dan fy nghroen yw ein bod yn rhy barod i feirniadu unrhyw beth a ystyrir yn ‘sothach’.

H.y. deunydd sydd wedi ei greu at gynulleidfa boblogaidd, a hynny’n bennaf er mwyn gwneud arian.

Cofier i Islwyn Ffowc Elis gael ei feirniadu am ysgrifennu deunydd ‘sothachlyd’, rhy boblogaidd, yn ei ddydd.

Rydw i hyd yn oed wedi gweld llyfrau Llwyd Owen yn cael eu disgrifio fel “sothach da” yn nhudalennau O’r Pedwar Gwynt!

Gwaith Islwyn Ffowc Elis sy’n cael ei gofio heddiw, wrth gwrs.

A phan y bydd academyddion yn crynhoi llenyddiaeth y degawdau hyn fe fydd gan nofelau awduron honedig-‘sothachlyd’ fel Llwyd Owen a Dewi Prysor le amlycach nac amryw i gyfrol sych a apeliodd at gynulleidfa academaidd yn unig.

A’r un bobl sy’n difrïo llenyddiaeth ‘sothachlyd’ yn y Gymraeg sy’n eistedd i lawr i wylio Love Island gyda’r hwyr. Mae sothach yn iawn yn Saesneg!

Mae angen lladd yr agwedd Ymneilltuol-Ryddfrydol yma at gynnyrch y wasg Gymraeg unwaith ac am byth. Mae angen ei losgi, ei gladdu a rhoi stanc drwy ei galon.

Felly mi fydda i’n parhau i farchnata Dadeni ag arddeliad, a hynny’n hollol ddigywilydd. Go on, prynwch hi nawr. Dim ond £8,99 ar Amazon Kindle. Dyma hysbyseb…